Van İlinde su mimarisi örnekleri içerisinde önemli bir yer tutan Adır Çeşmesi günümüze kadar ulaşan, tek çeşme özelliğini taşımaktadır.
Adır Çeşmesi, Van-Erciş karayolunun 4O.km.sinden 7 km batıda bulunan Adır (Yaylıyaka) Köyü'nün Van Gölü kıyısındaki Döşeme (Tevladır) mezrasında yer almaktadır. Adır Çeşmesi'nin yapım tarihi hakkında herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Çeşme yaklaşık kare formda olup eyvanı andırmaktadır. Çeşmenin yüksekliği 4.06 m. genişliği 2.28m. derinliği ise 2.59m.dir. 2.2üx.2.6Ü.m ölçülerindeki çeşme nişinin her iki yanında simetrik olarak inşa edilmiş oturma sekileri yer almaktadır. Çeşme aynalığı üzerinde yer alan yekpare bazalt taşı üzerinde üç adet lüle yer almaktadır. Adır Çeşmesi'nde yapı malzemesi olarak bazalt kesme taş, tuğla, kaba yonu ve moloz taş bir arada kullanılmıştır. Adır Çeşmesi'nde herhangi bir süsleme unsuru bulunmamaktadır.
GİRİŞ:
Doğu Anadolu Bölgesi'nin en doğusunda yer alan Van bölgesi İlk Çağlardan günümüze kadar birçok uygarlık kültürünü yaşayarak, önemli eserlerin bölgede oluşmasına neden olmuştur. Van Bölgesi topografyasının engebeli oluşu, yazları sıcak ve kurak olması dolayısı ile Urartulardan başlayarak çok sayıda su mimarisinin oluşmasına neden olmuştur. Su mimarisinin oluşmasında yeraltı su kotunun yüksek olması ve çok sayıda akarsuyun bölgede bulunması dolayısı ile kanal, köprü, değirmen, hamam, samıç, kerhiz, çeşme, bent ve baraj gibi birçok mimari yapı inşa edilmiştir. Van İlinde su mimarisi örnekleri içerisinde önemli bir yer tutan Adır Çeşmesi günümüze kadar ulaşan, tek çeşme özelliğini taşımaktadır. Adır Çeşmesi'ne ait tescil ve uygulama projeleri Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurul Müdürlüğü'nce 17.07.2004 tarih ve 3504 karar toplantı nosu ile kabul edilmiştir.
KONUM:
Adır Çeşmesi, Van-Erciş karayolunun 40. km.sinden 7 km. batıda bulunan Adır (Yaylıyaka) Köyü'nün Van Gölü kıyısındaki Tevleder (Döşeme) mezrasında yer almaktadır. Tevleder (Döşeme) mezrasının 4 km. kuzeyinde Van Gölü içinde Adır Adası yer almaktadır. Köy ile mezra arasında 3 km.lik bir uzaklık bulunmaktadır. Köy ve mezra da çeşme dışında herhangi bir tarihi eser bulunmamaktadır. Çeşme, günümüzde mezranın içme, sulama ve hayvanların su ihtiyacını karşılamaktadır. Çeşmenin arka ve her iki yan bölümleri, çevresindeki evlere gömülü bir durumdadır. Yapının büyük bir bölümü ayakta olup kemer, taban kaplaması, dinlenme sekisi ve duvarlarda bazı tahribatlar mevcuttur. Adır Köyü muhtarı Mehmet UÇKAN’ nın verdiği bilgiye göre, çeşmenin her iki yan cephesine, arka ve üst bölümündeki yapılar son 35-40 yıl içinde inşa edilmiştir. Çeşmenin yanlarındaki yapı izleri ise bu bilgiyi doğrulamaktadır.
2. TARİHÇE:
Adır Çeşmesi'nin yapım tarihi ile mimarisi hakkında herhangi bir yazılı belge bulunmamaktadır. Çeşme, form ve fonksiyonel özellikleri bakımından Bitlis merkezindeki tarihi çeşmeler ile Bitlis-Ahlât’taki Dinhavur Çeşmesi ile benzerlik göstermektedir. Adır Adası'nda yer alan Lim Manastırı'nın Jamaton bölümü 1766 yılında inşa edilmiştir. Jamaton bölümündeki sivri kemer formu ve Van Gölü çevresindeki XVI. yüzyıl sonrası inşa edilen Jamamtonlarda sivri kemer kullanılması çeşmenin inşa tarihi ile bir bağlantı olduğunu göstermektedir. Adır Adası'nın sosyal aktivitesinin karadaki bir sonucu olarak Adır Çeşmesi'nin inşa edildiği düşüncesi ağırlık kazanmaktadır. Çeşmenin mimari durumu, yapı malzemesi ve inşa tarihi, Lim Manastırı'nın Jamaton bölümü ve Bitlis ilindeki aynı form ve mimari özellikleri gösteren yapılarla kıyaslandığında; çeşmenin XVII. yüzyılın ortalarında inşa edildiği tahmin edilmektedir.
3. YAPININ İNCELENMESİ
Adır Çeşmesi, yaklaşık kare planlı olup bir eyvan oluşumunu göstermektedir.Yüksekliği 4.06 m., genişliği 2.28 m., derinliği ise 2.59 m.dir. Çeşme nişi 2.20x2.60m. Ölçülerindedir. Nişin, her iki yandan 0.40 m. genişliğinde 0.43 ın.yüksekliğinde simetrik olarak inşa edilmiş oturma sekileri yer almaktadır. Kemer ayakları zeminden 1.44 m. yükselerek, 0.33 m. kalınlığında ve 1.6X m. Yarıçapındaki sivri kemer ile açıklık geçilmektedir. Sivri kemerin üzeri bir sıra kalınlığında tuğla ile çevrelenmektedir Çeşme mimari özellikler bakımından bağımsız çeşme grubuna girmektedir. Çeşme aynalığı üzerinde yer alan yekpare bazalt taşı üzerinde üç adet lüle yer almaktadır. Su lülerinden orijinal yapılı bazalt taşlı bir yalak içersine akmaktadır. Suyun hangi sistem kullanılarak çeşmeye kadar getirildiği hakkında herhangi bir iz veya bilgi mevcut değildir. Topografya dikkate alındığında büyük bir olasılıkla Van şehir merkezinde yer alan kerhizlerdeki sistem kullanılarak getirildiği tahmin edilmektedir. Yalak içerisindeki su orijinal yapılı bazalt taşlı oluklar içerisinde, yaklaşık 10.00 m. uzaklıkta olan havuz içerisine akmaktadır. Havuzun iki fonksiyonu vardır. Bunlardan birincisi; mezradaki büyük baş hayvanların su içmelerin sağlamak, diğer ise biriken sular ile günümüzde tamamen yıkılmış olan su değirmenini çalıştırmaktır. Değirmende kullanılan su, daha düşük kotta bulunan bağ, bahçe ve tarlalarda kullanıldıktan sonra, Van Gölü'ne akmaktadır. Böylece suyun kerhiz, çeşme, havuz, değirmen ve sulama gibi beş ayrı görevi bulunmaktadır. Çeşme, iki sıra halinde kesme taş ile zeminden yükseltilmiştir. Çeşme kemerlerinin üzeri moloz taş örgülüdür. Adır Çeşmesi'nde yapı malzemesi olarak bazalt kesme taş, tuğla, kaba yonu ve moloz taş bir arada kullanılmıştır. Çeşmenin aynalık, yalak, su oluğu, zemin kaplaması ve oturma sekilerinde mukavemeti yüksek, bölge mimarisinde çok kullanılan bazalt kesme taşı kullanılmıştır. Çeşmede 0.5x 16x31 ve 0.8x 16x31 ölçülerinde iki tür tuğla kullanılmıştır. Bağlayıcı malzeme olarak kireç harcının kullanıldığı yapıda, kemer ve iç duvar yapımında tuğla, cephesinde ise moloz taş kullanılmıştır. Yalın bir yapıda olan Adır Çeşmesi'nde herhangi bir süsleme unsuru bulunmamaktadır.
kaynak:adirli.com
Bu haber 6691 defa okunmuştur.
Online
Bugün Tekil
Bugün Çoğul
Ip 44.200.40.195
.JPG)
